Een stukje filosofische poeder bij je kunst
Deze week verkennen we de complexe vraag: wat beschouwen we als kunst en wat niet? Deze kwestie, die al eeuwenlang een voedingsbodem voor discussie is vanwege haar inherent subjectieve aard, weerstaat een simpele definitie. Desalniettemin wil ik een argument naar voren brengen dat, mits je erin mee kunt gaan, deze vraag wellicht tot rust kan brengen.
Het vraagstuk ontvouwt zich als volgt: wanneer we de vele definities van kunst onderzoeken – definities die ik heb opgedaan uit persoonlijke gesprekken, zowel binnen designopleidingen als in het werkveld – zien ik een patroon. Tijdens talrijke discussies om te ontrafelen wat we precies als kunst beschouwen, zijn twee overheersende definities naar voren gekomen.
Ten eerste is er de fundamentele betekenis van kunst, die direct gerelateerd is aan de scheppende aspecten van de mens. Ten tweede is er de meer gangbare definitie, die iets als ‘kunstzinnig’ bestempelt wanneer het ons aanzet tot diepere emoties. Bij deze tweede definitie stuiten we op classificatieproblemen, waarbij we het ene object als kunst classificeren en een ander niet, terwijl volgens de eerste definitie beide als kunst zouden worden beschouwd.
Hier ligt de kern van de zaak: kunst omvat in wezen alles en is een fundamenteel aspect van onze menselijkheid. Echter, sommige dingen worden als meer kunstzinnig beschouwd dan andere, zoals een schilderij. Laten we hier dieper op ingaan.
De stelling die ik wil presenteren is: “De definitie van kunst zou uitgebreid moeten worden om alles te omvatten wat we maken. (ook machinaal)”
Huidige definitie van kunst
Op dit moment is het definiëren van kunst een uitdaging, omdat het vaak afhankelijk is van persoonlijke meningen die niet altijd op één lijn liggen. We zijn over het algemeen het erover eens dat een schilderij als kunst kan worden beschouwd, ook al stemt het niet altijd overeen met onze individuele smaak. Maar er zijn schilderijen die ons aan het twijfelen brengen, die ons doen vragen: “Is dit werkelijk kunst?” Hieruit concluderen we dat de huidige definitie van kunst vaak draait om het esthetische aspect van de creatie.
Toch zijn er kunstwerken die simpel, minimalistisch of modern zijn. Sommigen weigeren deze werken als kunst te erkennen, vanuit de overtuiging dat ze een gebrek aan vakmanschap vertonen. Anderen daarentegen beschouwen ze wel als kunst. Waar komt deze verwarring vandaan?
De tweedracht ontstaat door de verschillende aspecten die we in de definitie van kunst inbedden. Enerzijds is er het aspect van vakmanschap, dat inherent verbonden is met het idee van kunst. Anderzijds is er het aspect dat voortkomt uit het creatieve proces zelf.
In werkelijkheid kan een kunstobject ook praktisch of minimalistisch zijn, ondanks dat dit niet altijd universeel wordt erkend. Verschillende voorbeelden tonen aan dat praktische zaken ook een artistieke dimensie kunnen hebben. Denk aan grunge, een vorm van toegepaste kunst die de nadruk legt op verval. Of brutalisme, een stijl die functionaliteit hoog in het vaandel draagt. Dit toont aan dat kunst niet verwijst naar de esthetiek van een object, maar ook naar een dieper aspect – in dit geval, de kunst van efficiëntie die het brutalisme belichaamt.
We hebben het tot nu toe over fysieke vormen gehad, maar kunst gaat verder dan dat. ‘Koken’ en ‘muziek maken’ worden bijvoorbeeld ook als kunstvormen beschouwd. In wezen draait kunst om het meester worden van een vakgebied, vaak vergezeld van het ontwikkelen van een onderscheidende stijl. Dit laatste belicht het culturele aspect van kunst, waarbij een bepaalde stijl voortkomt uit een collectief.
Gezien al deze factoren die een rol spelen bij kunst, kunnen we het concept niet beperken tot louter het esthetische aspect van een object. Kunst is inherent aan het scheppende fenomeen dat ieder mens kan voortbrengen.
Het huidige probleem met onze definitie
Het begrijpen van de problemen met de huidige definitie van kunst is essentieel om de behoefte aan herdefiniëring te onderbouwen. We staan voor twee uitdagingen: ten eerste is de gangbare definitie vervormd en ten tweede is deze niet goed ingedeeld, waardoor het vatbaar is voor subjectieve interpretaties. Dit meningsverschil leidt tot geschillen en belicht de onvolledigheid van de term. Het oplossen van deze problemen is essentieel, gezien het frequente gebruik van het woord ‘kunst’.
De huidige definitie van kunst volgens Wikipedia is: “Kunst is de bewuste creatie van iets moois of betekenisvols met behulp van vaardigheid en verbeelding.” Vandale.nl definieert het als volgt:
- Verkregen vaardigheid in iets: de kunst van het koken.
- Het vermogen om schoonheid te scheppen en esthetisch genot te wekken: de schone kunsten.
- Kunstwerken.
Hier stuiten we al op de kern van ons probleem: sommige definities bevatten voorwaardelijke aspecten, criteria die vervuld moeten worden voordat iets als kunst kan worden benoemd, zoals het opwekken van genot via esthetische middelen.
Hoewel deze definities op het eerste gezicht passend lijken voor visuele kunst en design, verdienen ze nader onderzoek. De eerste definitie spreekt over een “bewuste creatie van iets moois of betekenisvols”. Maar schoonheid is inherent betekenisvol, waardoor “mooi” in deze context overbodig lijkt. Betekenis kan zowel mooi als lelijk zijn, en beide kunnen als kunst worden beschouwd.
De definitie van Wikipedia benadrukt vervolgens het gebruik van vaardigheid en verbeelding. Hoewel deze elementen ongetwijfeld deel uitmaken van het artistieke proces, worden ze hier meer gezien als middelen om kunst te creëren dan als kunst zelf. Dit concept is echter niet van toepassing op alle kunstvormen. Een indrukwekkende acteerprestatie bijvoorbeeld, die voornamelijk gebaseerd is op vaardigheid, resulteert niet noodzakelijkerwijs in een tastbaar object, maar wordt toch onbetwist als kunst beschouwd.
Hoewel de huidige definitie mooi is, vangt deze niet alle vormen van kunst en mist daardoor de kern van wat kunst werkelijk is. Deze beperkingen wijzen op de noodzaak van een breder, meer inclusief begrip van de term ‘kunst’.
Dit brengt ons bij de tweede uitdaging: de taxonomie. Omdat de huidige definitie niet de volledige diversiteit van wat we als kunst beschouwen dekt, stuiten we op problemen bij het categoriseren van kunst. Zo zijn er gevallen waarin we zeggen: “Dit is geen kunst, maar dat wel”. Deze discussies stammen uit de onvolledige huidige definitie van kunst. Hoewel deze in wezen hetzelfde zijn, verschillen ze in hun perceptie.
Om deze discussie te beëindigen, kunnen we terugkijken naar de oorspronkelijke betekenis van kunst. Het begrip van de oorsprong van de term kan ons inzicht geven in wat ooit als kunst werd beschouwd en kan ons helpen begrijpen wat we in het verleden waardeerden in kunst. Deze historische context kan ons helpen om een meer holistische en inclusieve definitie van kunst te formuleren die de diversiteit en complexiteit van menselijke creativiteit omarmt.
De oorsprong van ‘kunst’ en ‘art’
In deze discussie beschouwen we zowel de Nederlandse term ‘kunst’ als de Engelse ‘art’. Beide woorden hebben verschillende oorsprongen, wat op het eerste gezicht deze discussie complexer kan maken. Gelukkig blijkt dat ‘kunst’ en ‘art’ in hun oorspronkelijke betekenis overlappen, wat ons zal helpen de kernvraag te beantwoorden.
Zowel de Nederlandse als de Engelse taal hebben sterke banden met oudere talen zoals het Germaans en het Latijn. Als je het heel eenvoudig bekijkt, zijn beide talen een amalgaam van deze twee invloeden. Toch zijn ze ook genoeg geëvolueerd om op zichzelf te kunnen staan.
Eerst ons Nederlandse oorsprong ‘kunst’
Het woord ‘kunst’ heeft zijn oorsprong in het Oud-Nederlands (circa 500 tot 1000) en Middelnederlands (circa 1200 tot 1500), en daarvoor in het Oudgermaans. Het Oudnederlandse woord kan worden herleid tot ‘kunsti’, en het Middelnederlandse tot ‘const’.
Dit woord is ook terug te voeren op het Oudhoogduitse ‘kust’ (circa 600 tot 1050 in Midden-Duitsland) en het Oudsaksische ‘kunsti’ (West-Germaans), beide betekenen ‘kennis’ of ‘vaardigheid’. Hoewel ‘kennis’ moeilijk te plaatsen is in deze context, zou ‘vaardigheid’ in verband kunnen worden gebracht met vakmanschap en wellicht ambacht.
Deze woorden zijn op hun beurt gerelateerd aan het Oudgermaanse ‘kunnan’, wat ‘weten’ of ‘kunnen’ betekent, en aan het Oudengelse ‘cunnan’. Hieruit blijkt dat ‘kunst’ zijn oorsprong vindt in woorden die verwijzen naar vaardigheid, kennis of kunnen. Voor mij voelt dit het ook aan dat het gelinkt is met wijsheid en vakmanschap. De mogelijkheid waarde te bieden.
Ik ga ook nog even het woord kunstmatig af, want ook deze definitie geeft ons meer inzicht wat er mis is met onze huidige definitie. Het woord ‘kunstmatig’ heeft een vergelijkbare definitie. In het hedendaags taalgebruik betekent ‘kunstmatig’ iets dat door mensen is gemaakt en techniek vereist. Hoewel deze techniek tegenwoordig machinaal kan zijn, was dat vroeger natuurlijk niet het geval. Toch kunnen we ambacht kunstmatig noemen, want het is niet gemaakt door natuur.
Kortom, ‘kunst’ betreft hier vaardigheid en ‘kunstmatig’ betreft iets dat met vaardigheid is gemaakt.
Nu het Engelse woord: Art
Het woord ‘art’ vindt zijn oorsprong in het Latijn en verwijst naar ‘ars’ (niet lachen), wat vaardigheid, techniek, ambacht of vakmanschap betekent. De term ‘artificial’ komt van ‘ars’ gecombineerd met ‘facere’, wat ‘maken’ betekent.
Hieruit zien we dat zowel ‘art’ als ‘kunst’ gerelateerd zijn aan vaardigheid, wat ik als de kern van deze termen beschouw. Het feit dat ‘kunstmatig’ en ‘artificial’ hetzelfde betekenen in onze respectievelijke talen en beide verwijzen naar iets dat gemaakt is, versterkt dit punt.
De veelgehoorde stelling dat kunst uitsluitend betrekking heeft op esthetiek lijkt, gezien vanuit deze oorspronkelijke betekenissen, een vervorming van het concept ‘kunst’. Het lijkt erop dat de oorsprong van het woord meer verwijst naar het proces van creatie, in plaats van het object dat we ermee produceren.
Nu het argument
Mijn stelling: “De definitie van kunst moet worden uitgebreid om alle door mensen gemaakte objecten en creaties”
de term “kunst” op basis van de oorsprong in “ars en kunnan” en de relatie met “artificial en kunstmatig” breder zou moeten worden geïnterpreteerd om alle door mensen gemaakte objecten en creaties te omvatten.
Hier is mijn premisse:
- De etymologie van “art” is geworteld in het Latijnse woord “ars”, wat “vaardigheid” of “techniek” betekent.
- “Artificial” is afgeleid van “ars” en “facere” (maken), wat wijst op een relatie tussen kunst en door mensen gemaakte objecten of creaties.
- De huidige, algemeen geaccepteerde definitie van kunst is beperkt tot creatieve expressies met esthetische, emotionele of intellectuele waarde en omvat niet alle door mensen gemaakte objecten of creaties die voortkomen uit vaardigheid en techniek.
- Door de oorsprong en etymologie van “art” en “artificial” in overweging te nemen, kan worden betoogd dat de definitie van kunst moet worden uitgebreid om alle door mensen gemaakte objecten en creaties te omvatten die voortkomen uit vaardigheid en techniek, ongeacht hun conventionele esthetische, emotionele of intellectuele waarde.
- Een dergelijke herinterpretatie van de term “kunst” zou de discussie over wat als kunst kan worden beschouwd kunnen vereenvoudigen en verduidelijken door de nadruk te leggen op de oorspronkelijke betekenis van het woord, en zou ook meer erkenning en waardering kunnen brengen voor de vaardigheid en techniek die betrokken zijn bij alle vormen van menselijke creatie.
Voorbeelden van kunst met herdefinitie
Het scherm waarop ik werk, is op zichzelf al een kunstwerk. Zowel de vormgeving als de esthetiek zijn kunstzinnig. Het is kunstmatig, door mensen gemaakt, en niet door de natuur. Ook de kleding die ik draag, zowel in stijl als vorm, is kunstzinnig. Het is gemaakt van kunststof, een door mensen gecreëerde molecuul, niet door de natuur.
Mijn kamerplant, hoewel genetisch beïnvloed door menselijk ingrijpen, is in wezen geen kunst. De selectieve voortplanting kan als een kunstvorm worden beschouwd, maar de plant zelf, in zijn natuurlijke staat, is geen kunst. Echter, de manier waarop de plant wordt gepresenteerd of toegepast, kan wel als kunst worden beschouwd.
Een schilderij is ongetwijfeld kunst, net zoals een acteerprestatie dat is. Een eenvoudige NFT-tekening, bestaande uit slechts enkele lijnen, wordt door velen niet als kunst beschouwd. Persoonlijk zou ik zeggen dat het niet kunstzinnig is. Echter, het feit dat het voortkomt uit een brein dat veel heeft meegemaakt en dat de keuze om het op deze manier vorm te geven mogelijk diepgaand is, maakt het toch een vorm van kunst. Ondanks dit blijft het niet kunstzinnig.
Als we de potten van het oude Egypte beschouwen, kunnen we op basis van hun vervaardiging de periode van hun ontstaan bepalen. Deze periodes bestrijken meer dan 200 jaar. Ik betwijfel of de pottenbakkers destijds kunstzinnig bezig waren in de moderne zin van het woord. Echter, in de oorspronkelijke betekenis van het woord waren ze dat wel. Wanneer we nu naar deze objecten kijken, zien we ze als kunst, terwijl ze voor de mensen uit die tijd normaal waren. Hieruit blijkt dat zelfs iets alledaags zeer kunstzinnig kan zijn.
Het valt me op dat de termen ‘kunst’ en ‘kunstmatig’ overeenkomsten beginnen te vertonen. Ondanks hun gelijkenissen zijn ze niet identiek. ‘Kunst’ verwijst meer naar een idee, een abstractie die altijd aanwezig is bij creatie, terwijl ‘kunstmatig’ betrekking heeft op de fysieke manifestatie, het object dat uit de kunst voortkomt. In deze context symboliseert ‘kunst’ het menselijk potentieel om te creëren.
Conclusie
De vraag “Wat is kunst?” is complex en heeft geen eenduidig antwoord. Het is een onderwerp dat constant evolueert en verandert, afhankelijk van wie je het vraagt en in welke context. Maar één ding is duidelijk: onze huidige definities schieten tekort. Ze zijn vaak te beperkt, te subjectief, en geven geen ruimte aan de volledige diversiteit van menselijke creativiteit.
Gezien de etymologische wortels van de woorden ‘kunst’ en ‘art’, alsook de verbinding met ‘kunstmatig’ en ‘artificial’, pleit ik voor een herdefiniëring van kunst. Volgens mij zou kunst moeten worden gedefinieerd als ‘alle door mensen gemaakte objecten en creaties’. Deze definitie omvat niet alleen traditionele vormen van kunst, zoals schilderijen en sculpturen, maar ook koken, programmeren, en zelfs machinebouw.
Het opnieuw definiëren van kunst op deze manier kan helpen om ons denken te verbreden en de manier waarop we kunst waarderen te veranderen. Het erkent dat creativiteit en vakmanschap niet alleen tot uiting komen in traditionele kunstvormen, maar in alles wat we doen. Het stelt ons in staat om de waarde en schoonheid te zien in dingen die we misschien eerder over het hoofd zagen, en nodigt ons uit om meer respect te hebben voor de vaardigheden en creativiteit die in ons dagelijks leven worden getoond.
Deze herdefiniëring van kunst is niet bedoeld om de betekenis van het woord te verwateren, maar om het te verrijken. Het is een uitnodiging om verder te kijken dan het oppervlakkige en het esthetische, en om de diepere waarde en betekenis van menselijke creativiteit te erkennen. Het is een erkenning dat kunst niet alleen iets is dat we bewonderen in een museum, maar ook iets dat we elke dag maken en ervaren.
Het is tijd om onze perceptie van kunst te herdefiniëren, om het te zien als een fundamenteel aspect van ons bestaan, in plaats van als iets dat alleen gereserveerd is voor de ‘geprivilegieerden’. Met een bredere definitie kunnen we de ware reikwijdte en diversiteit van menselijke creativiteit waarderen en vieren, en de waarde erkennen van alle vormen van kunst in ons leven.
